मराठी व्याकरण. वर्णमाला

वर्ण - आपल्या तोंडावाटे पडणार्‍या मूल ध्वनीला वर्ण असे म्हणतात.

      मराठीत एकूण 48 वर्ण आहेत.
1. स्वर
2. स्वरादी
3. व्यंजन

1. स्वर : ज्यांचा उच्चार करतांना जिभेचा मुखातील कोठल्याही अवयवांशी स्पर्श होत नाही त्यांना स्वर असे म्हणतात.
         अ, आ, इ, ई, ल्र, उ, ऊ, ए, ऐ, ओ, औ, ऋ

    स्वरांचे मुख्य प्रकार दोन आहेत.
1. र्‍हस्व स्वर : ज्या स्वरांचा उच्चार करण्यास कमी वेळ लागतो त्या स्वरांना र्‍हस्व स्वर असे म्हणतात.
              अ, इ, ऋ, उ


2. दीर्घ स्वर : ज्या स्वरांचा उच्चार करण्यास जास्त वेळ लागतो त्यांना दीर्घ स्वर असे म्हणतात.
         आ, ई, ऊ, ए, ऐ, ओ, औ

    स्वरांचे इतर प्रकार
1. सजातीय स्वर : एकाच उच्चार स्थांनामधून जाणार्‍या स्वरांना सजातीय स्वर असे म्हणतात.
                 अ-आ, उ-ऊ, ओ-औ, इ-ई, ए-ऐ

2. विजातीय स्वर : भिन्न उच्चार स्थांनामधून उच्चारल्या जाणार्‍या स्वरांना विजातीय स्वर असे म्हणतात.
                  अ-ई, उ-ए, ओ-ऋ

3. संयुक्त स्वर : दोन स्वर मिळून तयार होणार्‍या स्वरांना संयुक्त स्वर असे म्हणतात.
               याचे 4 स्वर आहेत.
               ए - अ+इ/ई
               ऐ - आ+इ/ई
               ओ - अ+उ/ऊ
               औ - आ+उ/ऊ

2. स्वरादी :  ज्याचा उच्चार करण्याअधी स्वर येतो त्यांना स्वरादी असे म्हणतात.
            स्वर + आदी - स्वरादी
            दोन स्वरादी - अं, अः
            स्वरादी मध्ये अनुस्वार व विसर्ग यांचा समावेश होतो.
  दोन नवे स्वरदी : ओ, औ
  हे नवे स्वरादी इंग्लिश भाषेतून आलेले आहेत.
  उदा. बॅट, बॉल

3.व्यंजन : एकूण व्यंजन 34 आहेत.
          ज्याचा उच्चार करतांना जिभेचा कंठ, टाळू, मुर्धा, दात, ओठ, या अवयवांशी स्पर्श होतो त्यांना व्यंजन असे म्हणतात.
          व्यंजनाचे पाच प्रकारात वर्णन केले जाते.
1. स्पर्श व्यंजन (25)
2. अर्धस्वर व्यंजन (4)
3. उष्मा, घर्षक व्यंजन (3)
4. महाप्राण व्यंजन (1)
5. स्वतंत्र व्यंजन (1)

1. स्पर्श व्यंजन : एकूण व्यंजन 25 आहेत.
                ज्याचा उच्चार करतांना फुफुसातील हवा तोंडावाटे बाहेर पडतांना टाळू, कंठ, मुर्धा, दात, व ओठ यांचा स्पर्श
                करून बाहेर निघते म्हणून त्यांना स्पर्श व्यंजन म्हणतात.
                उदा. क, ख, ग, घ, ड
                    च, छ, ज, झ, त्र
                    ट, ठ, ड, द, ण
                    त, थ, द, ध, न
                    प, फ, ब, भ, म
     स्पर्श व्यंजनाचे तीन प्रकारात वर्गीकरण केले जाते.
1. कठोर वर्ण
2. मृदु वर्ण
3. अनुनासिक वर्ण

1. कठोर वर्ण - ज्या वर्णाचा उच्चार करण्यास जोर द्यावा लागतो त्यांना कठोर वर्ण असे म्हणतात.
              उदा. क, ख
                  च, छ
                  ट, ठ
                  त, थ
                  प, फ

2. मृद वर्ण - ज्या वर्णाचा उच्चार सौम्यपणे होतो त्यांना मृद वर्ण असे म्हणतात.
            उदा. ग, घ
                ज, झ
                ड, ढ
                द, ध
                ब ,भ

3. अनुनासिक वर्ण - ज्या वर्णाचा उच्चार त्याच्या उच्चार स्थानासोबत काही अंशी नाकातूनही केल्या जातो त्यास अनुनासिक असे म्हणतात.
                  उदा. ड, त्र, ण, न, म      

शालेय प्रकल्प

शालेय प्रकल्प

#प्रकल्प म्हणजे काय ?

विद्यार्थ्याने शालेय विषयांच्या अभ्यासक्रमाशी संबंधित असणारा एक विषय निवडून पुढील उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी आपले वय, आकलनशक्ती, स्वतःभोवतालचा परिसर व त्यात सहज उपलब्ध असणारे प्रकल्प साहित्य यांचा विचार करून केलेला उपक्रम म्हणजे प्रकल्प होय.

प्रकल्पाची उद्दिष्टे :-

1. स्वयंअध्ययनाची सवय लावणे.

2. स्वकुवतीनुसार अध्ययनाची संधी मिळवणे.

3. स्वतःमध्ये उपजतच असणा-या निरीक्षण, निवेदन, संकलन, सादरीकरण आदी क्षमतांचा विकास घडवणे.

4. तर्कसंगत विचार करून अनुमान मांडणे.

5. कल्पकता, सृजनशीलता, संग्रहवृत्ती, श्रमप्रतिष्ठा, स्वयंशिस्त, चिकाटी, सौंदर्यदृष्टी, वक्तशीरपणा, नीटनेटकेपणा, संघभावना इत्यादी गुणांचा विकास घडवणे.

6. आत्मविश्वास प्राप्त करणे.

7. या व्यतिरिक्त निवडलेल्या विषयाची खास वैशिष्ट्ये अभ्यासणे. उदा.- भाषा विषय – उच्चतम शुद्धता, पाठांतर क्षमता, विचार मांडण्याची क्षमता इत्यादी. प्रकल्पकार्य लेखन कसे कराल? प्रकल्पकार्य करणे जितके महत्त्वाचे आहे, तितकेच केलेल्या प्रकल्पकार्याचे सुयोग्य प्रकारे लेखन करणेही महत्त्वाचे आहे, कारण निवेदन, सादरीकरण आदी क्षमतांचा विकास घडवणे आणि तर्कसंगत विचार करून अनुमान मांडणे ही प्रकल्पाची उद्दिष्टे तुमच्या प्रकल्पकार्य लेखनातून मूर्त स्वरूप घेणार आहेत. प्रकल्पकार्य लेखन कसे करावे, याचे मुद्देसूद मार्गदर्शन पुढे दिलेले आहे –

@( विद्यार्थ्यांसाठी )

1. प्रकल्पाचे नाव (विषयासह) – निवडलेल्या अभ्यासक्रमातील विषयाचे नाव प्रथम लिहा. नंतर त्या विषयातील निवड केलेल्या प्रकल्पाचे नाव लिहा.

2. प्रकल्पाचा प्रकार – निवड केलेला प्रकल्प पुढीलपैकी कोणत्या प्रकारचा आहे, त्याचा उल्लेख करा – सर्वेक्षणात्मक प्रकल्प, संग्रहात्मक प्रकल्प, संकलनात्मक प्रकल्प, रचनात्मक प्रकल्प, तक्त्यांच्या निर्मितीचा प्रकल्प, प्रतिकृती निर्मितीचा प्रकल्प.

3. प्रकल्पाची उद्दिष्टे – निवड केलेल्या प्रकल्पाची सुयोग्य उद्दिष्टे लिहा.

4. प्रकल्पाचे साहित्य – विषयासंबंधित पाठ्यपुस्तक, लेखनसाहित्य, उपयुक्त साधने यांचा उल्लेख करा.

5. प्रकल्पाची कार्यपद्धती – प्रकल्प साकारत असताना करण्यात येणा-या कृतींचा उल्लेख क्रमवार पद्धतीने करा.

6. प्रकल्पाचे निवेदन – यामध्ये निवड केलेल्या प्रकल्प करण्यामागचा हेतू अधिक स्पष्ट करून मांडा.

7. प्रकल्पाचे सादरीकरण – संकलित केलेल्या माहितीची योग्य प्रकारे मांडणी करा. संकलन करतेवेळी आलेल्या विशेष अनुभवांची नोंद करा. तसेच त्यावेळी मिळालेल्या सहकार्याचा, मदतकार्याचाही उल्लेख करा. घेतलेल्या संदर्भसाहित्याची नोंद करा.

8. आकृत्या व चित्रांकनासाठी – येथे प्रकल्पाशी संबंधित चित्रे, आकृत्या, नकाशे चिकटवा आणि योग्य प्रकारे सुशोभन करा.

9. प्रकल्पपुर्तीसाठी वेळोवेळी केलेल्या विशेष बाबींची नोंद – यामध्ये निवड केलेल्या प्रकल्पाबाबतीतील वैशिष्ट्यपूर्ण बाबींची नोंद करा.

10. मूल्यमापन – यामध्ये केलेल्या प्रकल्पाची कोणकोणती उद्दिष्टे साध्य झाली? कोणते ज्ञान प्राप्त झाले? प्रकल्पासंबंधीचे स्वतःचे मत किंवा अभिप्राय लिहा. तसेच प्रकल्प पर्ण करताना मिळालेल्या स्वानंदाचा उल्लेख एक-दोन वाक्यांत करा.

## पहिली ते आठवी विषयनिहाय प्रकल्प यादी:-

भाषा -:

* परिसरातील प्राणी व पक्ष्यांची नावे सांगणे.   

* पाठ्यपुस्तकातील घटकास अनुसरुन चित्रे जमविणे.

* बडबडगीते तोंडपाठ करणे.

* चित्रे दाखवून ओळखण्यास सांगणे.

* चित्रावर आधारित गोष्ट तयार करणे.

* उपयोगी  परिसरातील प्राणी चित्रे व उपयोग .

* परिसरातील विविध स्थळांची माहिती .

* वाढदिवस , सहल प्रसंगाचे वर्णन

* कथा व कवितांचा संग्रह करणे .

* सार्वजनिक ठिकाणे ,दुकाने इ.ठिकाणच्या नामफलकावरील सुचनांचा संग्रह .

* वृत्तपत्र कात्रणांचा संग्रह करणे.

* नेहमी चुकणारे शब्द व त्यांचा संग्रह करणे.

* निवडक उतार्यांचा संग्रह करणे .

* भाषिक खेळ व शब्द कोडी तयार करणे .

* स्वातंत्र्य लढ्यातील नेत्यांचे फोटो जमविणे.

* शहर व खेडे येथील जीवनावर आधारित चित्रे जमवा.

* गावातील पुढीलपैकी एका व्यक्तीची भेट घेऊन माहिती मिळवा. शेतकरी ,दुकानदार , सरपंच , ग्रामसेवक , तलाठी ,शिक्षिका .

* देशभक्तीपर गीतांचा संग्रह करा.

* विरुद्धार्थी व समानार्थी शब्दांचा संग्रह करणे.

* विविध पत्राचे नमुने जमा करणे.

* अवांतर वाचन करून नवे शब्द संकलित करणे .

* पाऊस विषयावरील कविता / चित्रांचा संग्रह करणे.

* शेतीबद्दलच्या गाण्यांचा संग्रह करणे.

*  पाळीव प्राणी  व त्यांचे उपयोग तक्ता /चित्रसंग्रह.

* तुळस व अन्य औषधी वनस्पतींची माहिती मिळवा.

* आपल्या गावातील पोळा सणाचे वर्णन करा.

* आईच्या प्रेमाची महती सांगणाऱ्या कवितांचा संग्रह करा.

* वेगवेगळ्या पाठात आलेल्या म्हणींचा संग्रह करा.

गणित -:

* नाण्यांचा व नोटांचा संग्रह करणे.

* पुठ्याचे विविध आकार तयार करणे .अर्धा , पाव

* दुकानास भेट देऊन व्यवहार करणे .

* आलेख कागदावर विविध आकार रेखाटा.

* बिलाच्या विविध पावत्यांचा संग्रह करणे .

* विविध भौमितिक आकृत्यांची प्रतीकृती बनविणे.

* व्याख्या, सुत्र व नियमांचे संकलन करणे.

सामान्य विज्ञान -:

* परिसरातील सजीव व निर्जीव यादी करणे -चित्रे जमविणे.

* परिसरातील वृक्ष व त्यांचे अवयव.

* आपले शरीर -संबंधित चित्रे व अवयवांचे उपयोग .

* चांगल्या सवयींची यादी -अंगीकार

* पाण्यात विरघळणारे व न विरघळणारे पदार्थ यांची यादी.

* प्राण्यांचे अवयव व त्यांचे उपयोग ( चित्रासह )

* ज्ञानेंद्रिये - चित्रे व त्यांचे कार्य .

* वनस्पतींच्या विविध अवयवांची कार्य .

* बियांचा संग्रह व त्यांचे निरीक्षण

* परिसरातील औषधी वनस्पतींची यादी व उपयोग .

* उपयुक्त प्राण्यांच्या चित्रांचा संग्रह व उपयोग .

* मातीचे प्रकार व नमुने संग्रह ,

* घरातील व शाळेतील स्वच्छता विषयक सवयींची यादी.

* शाळेचा परिसर स्वच्छ राहण्यासाठी उपक्रमांची यादी करा.

* पारंपारिक व अपारंपारिक ऊर्जास्त्रोतांची माहिती .

* शास्त्रज्ञांची नावे व लावलेले शोध तक्ता .

* वीस अन्नपदार्थांची यादी करा.त्यांचे चव व अवस्था नोंदवा.

* पदार्थाची स्थायू ,द्रव ,वायू गटात विभागणी .

* गावातील पाणीपुरवठा केंद्राला भेट देऊन माहिती गोळा करा.

* पृष्ठवंशीय व अपृष्ठवंशीय प्राण्यांची चित्रे जमवा.

* हवा प्रदुषण व पाणी प्रदुषण याविषयी माहिती संकलित करा.

* शेतीच्या औजारांची माहिती व उपयोग यांची माहिती संकलित करा.

इतिहास व ना.शास्त्र  -:

*  दळणवळणाच्या साधनांची नावे व चित्रे .

* ग्रामपंचायतीस भेट देऊन कारभाराची माहिती घेणे .

* संतांची चित्रे व माहिती .

* शिवरायांच्या बालपणातील घटनांचा संग्रह .

* विविध देशांच्या राजमुद्रा व ध्वजांचा संग्रह .

* अश्मयुगीन हत्यारांची यादी करा,चित्रे मिळवा.

* शेतीच्या आधुनिक पद्धतीची माहिती .

* जहाजांची चित्रे जमवा.

* गड व किल्ले यांची चित्रे जमवा.माहिती संकलित करा.

* देशात बोलल्या जाणाऱ्या प्रमुख भाषा व राज्ये यांची यादी करा.

* हक्क व कर्तव्य यांचा तक्ता तयार करा.

* समाजसुधारकांची चित्रे व त्यांच्या कार्याची माहिती संकलित करा.

भूगोल -:

* आपल्या परिसरातील विविध भूरुपांची माहिती .

* ऋतू ,महिने व पिके यांचा तक्ता .

* परिसर भेट - नदी ,कारखाना .

* गावातील पाणीपुरवठा योजनेची माहिती .

* परिसरातील पिके व त्यांचा हंगाम.

* शेतीस भेट व कामाचे निरीक्षण .

* गावाजवळील धरणाला भेट देऊन माहिती संकलित करणे .

* खनिज व खडकांचे नमुने गोळा करणे .

* विविध धान्यांचे नमुने जमवा.

* परिसरातील प्रदुषणाची कारणे - यादी करा.

* गावच्या बाजाराला भेट द्या .वस्तूंची यादी करा.

* विविध देशांचे नकाशे संग्रहीत करा.